Sobre la redención y la burla: análisis de la carta 256 de Focio de Constantinopla

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.48162/rev.35.062

Palabras clave:

Focio de Constantinopla, semántica, análisis de fuentes, exégesis del Nuevo Testamento

Resumen

Las cartas de Focio de Constantinopla (810/820-después de 893) conforman un valioso grupo de información sobre la vida de una de las figuras políticas e intelectuales más importantes de Bizancio. Ciertamente, además de los destacados destinatarios y remitentes, incluidos miembros de su familia, por doquier hay muestras de sus vastos conocimientos en diversas temáticas, como la mitología, política y teología. No obstante, pocos han sido los trabajos concernientes a las cartas en general y menos, en particular. Así, el objetivo de este trabajo es el análisis de la Ep. 256, dirigida a su hermano Tarasio, en la que lleva a cabo una revisión detallada del sentido de tres vocablos: περίψημα y κάθαρμα (1ª Cor. 4:13) y ἐκολάφισαν (Mt. 26:67). De este modo, se examinará la metodología empleada para demostrar el valor que asigna a cada término, así como las fuentes que usa como apoyo para su argumentación. Con ello se busca ampliar en el conocimiento que se tiene del análisis léxico de Focio y el vínculo entre las cartas y otros escritos, tanto del patriarca, como de otros autores.

Biografía del autor/a

Pedro Rivera Díaz, Universidad Nacional Autónoma de México

Licenciado, maestro y doctor en Letras Clásicas por la Universidad Nacional Autónoma de México (UNAM) (México), se desempeña desde 2020 como investigador del Centro de Estudios Clásicos del Instituto de Investigaciones Filológicas, en el área de filología griega.

Citas

Asano, Atsuhiro. “‘Like the Scum of the World, the Refuse of All’: A Study of the Background and Usage of περίψημα and περικάθαρμα in 1 Corinthians 4.13b”. Journal for the Study of the New Testament 39:1 (2016): 16-39. https://doi.org/10.1177/0142064X1666090

Buol, Justin. Martyred for the Church: Memorializations of the Effective Deaths of Bishop Martyrs in the Second Century CE. Tübingen: Mohr Siebeck 2018 (Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament 2. Reihe, 471).

Bülow-Jacobsen, Adam y Cuvigny Hélène. “Περίψημα. A Question of Life and Death in a Private Letter from the Eastern Desert of Egypt”, en Greek Medical Papyri; Text, Context, Hypertext, editado por Nicola Reggiani, 161-172. Berlin-Boston: De Gruyter, 2019 (Archiv für Papyrusforschung und verwandte Gebiete -Beihefte, 40). https://doi.org/10.1515/9783110536409-013

Coppola Chiara, “A New Analysis of the Scholia Photiana in the Pseudo-Oecumenian Catena Tradition”, tesis de doctorado, University of Birmingham, 2020.

Cramer, John. A. Catenae Graecorum patrum in Novum Testamentum. Oxoniae: Typographeo Academico. 1844, vol. 5.

Crisóstomo. Ιωάννου ἀρχιεπισκόπυ Κωνσταντιουπόλεως τοῦ Χρυσοστομόυ. S.`N. Joannis Chrysostomi Archiepiscopi Constantinopolitani Opera Omnia. Parisiis: Migne (Patrologiae cursus completus series Graeca, 49, 52, 53, 54, 60, 61, 62, 63), 1859, 1862 [2.1, 49: 1862; 3.2, 52: 1859; 4.1, 53: 1682; 4.2, 54: 1862; 9, 60: 1862; 10, 61: 1862; 11, 62: 1862; 12, 63: 1862].

Crisóstomo. Αἱ εἰς τὸν Ἰωάννην τὸν Χρυσόστομον ἐσφαλμένως ἀποδιδόμεναι ἐπιστολαί. Ἐν Ἀθήναις: Τσιβεριώτου, 1973 («ΑΘΗΝΑ» Σύγγραμμα περιοδικόν της εν Αθήναις Επιστημονικής Εταιρείας. Σειρά διατριβών και μελετημάτων, 9).

Crisóstomo. Jean Chrysostome. Panégyriques de Saint Paul, Introduction, texte critique, traduction et notes par Auguste Piédagnel. Paris: Éditions du Cerf, 1982 (Sources chrétiennes, 300).

DGE = Rodríguez Adrados, Francisco (coord.). Diccionario griego español. Madrid: Centro de Ciencias Humanas y Sociales. http://dge.cchs.csic.es (10/12/2024).

Épître de Barnabé. Introduction, traduction et notes par Pierre Prigent. Texte grec établi et présenté par Robert A. Kraft. Paris: Éditions du Cerf, 1971 (Sources chrétiennes, 172).

Eusebio de Cesarea. Eusèbe de Césarée. Histoire ecclésiastique. Texte grec, traduction et notes par Gustave Bardy. Paris: Éditions du Cerf, 1955 (Sources chrétiennes, 41).

Focio. Βιβλιοθήκη τοῦ Φωτίου, Librorum qvos legit Photius Patriarcha, Excerpta et censurae. Quatuor mss. codicibus ex Graecia, Germania, Italia, Gallia, collatis. David Hoeschelius Augustanus, primus edidit, Notis, in quibus multa veterum fragmenta, ante haec inedita, illustrauit. Augustae Vindelicorum: ad insigne Pinus, Cum priuilegiis S. Caes. Maeist. et Christianiss. Regis Galliarum, 1601.

Focio. Φωτίου Πατριάρχου Κωνστανκτικουπόλεως ἐπιστολαί. Photii, sanctissimi patriarchae Constantinopolitani Epistolae, per Reverendum Virum Richardum Montacutium. Londini: Ex oficina Rogeri Danielis, 1651.

Focio. Pauluskommentar aus der griechischen Kirche aus Katenenhandschriften gesammelt, ed. K. Staab. Münster: Aschendorff, 1933.

Focio. Ὁμιλίαι, ἔκδοσις κειμένου, εἰσαγωγὴ καὶ σχόλια ὑπὸ Βασιλείου Λαούρδα. Θεσσαλονίκη: Εταιρία Μακεδονικῶν σπουδῶν, 1959 (Ἑλληνικά 12 Παράρτημα).

Focio. Bibliothèque, texte établi et traduit René Henry. Paris: Les Belles Lettres, 1959-1977 (Collection Byzantine), 8 vols. (I: 1959; II: 1960; III: 1962; IV: 1965; V: 1967; VI: 1971; VII: 1974; VIII: 1977).

Focio. Epistulae et Amphilochia, recensuerunt Basileios Laourdas et Leendert Gerrit Westerink. Leipzig: Teubner, 3 vols., 1983-1985 (I: 1983, II: 1984, III: 1985).

Focio. Epistulae et Amphilochia, recensuit Leendert Gerrit Westerink. Leipzig: Teubner, 3 vols., 1985-1987 (I: 1985, II: 1986, III: 1987).

Focio. Photii Patriarchae Lexicon, edidit Christos Theodoridis. Berlin-New York: Brill, 3 vols., 1982-2013 (I: 1982; II: 1998; III: 2013).

Hesiquio. Hesychii Alexandrini lexicon, ed. minorem curam M. Schmidt. Jenae: Sumptibus Hermanni Dufftii, vols. 3-4, 1861-1862.

Heydenreich, L. C. Commentarius in priorem divi Pauli ad Corinthios epistolam. Marburgi: Apud. Jo. Christ. Krieger, 1825.

Ignacio de Antioquía. Ignace d'Antioche. Polycarpe de Smyrne. Lettres. Martyre de Polycarpe, Texte grec, introduction, et traduction et notes par Pierre-Thomas. Paris: Éditions du Cerf, 1969 (Sources chrétiennes, 10).

Keeling, Bartholomew. St. Pauls’ Wish to be accursed from Christ, for the Sake of his Brethern, illustrated and vindicated from Misconstructions. In three discourses. Oxford: J. Fletcher, 1756.

Kim, Lawrence. “Atticism and Asianism”, en The Oxford Handbook of the Second Sophistic, editado por Daniel S. Richter y William A. Johnson, 41-66. Oxford: Oxford University Press, 2017.

Kozlowski, Jan M. “The Participle κολαφιζόμενοι in Martyrium Polycarpi 2.4 and 2Cor 12:1-10”. Vigiliae Christianae 72:5 (2018): 506-512.

LBG = Trapp, Erich (ed.). Lexikon zur byzantinischen Gräzität, besonders des 9.–12. Jahrhunderts, Wienn: Die Österreichische Akademie der Wissenschaften, 8 vols., 1994-2017.

Lampe, Geoffrey Hugo. A Patristic Greek Lexicon. Oxford: Oxford University Press, 1961.

Louth, Andrew. Selected Essays: Studies in Patristics, ed. by Lewis Ayres and John Behr. Oxford: Oxford University Press, vol. 1, 2023.

LSJ = Henry George, Robert Scott y Henry Stuart Jones (eds.). Greek-English Lexicon. Oxford: Clarendon Press, 1996.

Mazzucchi, Carlo Maria. “Restauro e interpretazione dell'epistola a Tarasio”. Aevum, 95:2 (2021): 441-464.

Migne, J. P. Φωτίου Πατριάρχου Κωνστανκτικουπόλεως τὰ εὑρισκομένα πάντα. Photii Constantinopolitani Patriarchae Opera Omnia, tomus primus. Parisiiis: Migne, 1900 (Patrologiae cursus completus series Graeca, 101).

Montanari, Franco (ed.). The Brill Dictionary of Ancient Greek, English Edition edited by Madeleine Goh & Chad Schroeder. Leiden: Brill. https://dictionaries.brillonline.com/montanari (10/12/2024).

Novum Testamentum Graece, revidierte Auflage, hg. v. Barbara und Kurt Aland, Johannes Karavidopoulos, Carlo M. Martini und Bruce M. Metzger in Zusammenarbeit mit dem Institut für Neutestamentliche Textforschung. Münster: Deutsche Bibelgesellschaft, 28ª ed., 2012. https://www.academic-bible.com/en (10/12/2024).

Oikonomos, Sophocles. Τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Φωτίου πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως τὰ Ἀμφιλόχια. Αθήνησι: Τύποις Φ. Καραμπίνου και Κ. Βάφα, 1858.

Papadopoulou Panagiota y Matilde Casas Olea. “Patriarca Focio”, en Fuentes griegas sobre los eslavos II. Cristianización y formación de los primeros Estados eslavos, coordinado por Matilde Casas Olea. 62-124. Granada: Centro de Estudios Bizantinos, Neogriegos y Chipriotas 2020 (Fuentes epigráficas, epistolares, hagiográficas, 2).

Pausanias Aticista. Untersuchungen zu den attizistischen Lexika, ed. H. Erbse. Berlin: Akademie-Verlag, 1950 (Abhandlungen der deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin, Philosoph. -hist. Klasse Jahrgang 1949, 2).

PMBZ = Ralph-Johannes Lilie, Claudia Ludwig, Beate Zielke y Thomas Pratsch (eds.). Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit Online, Nach Vorarbeiten F. Winkelmanns erstellt. Berlin-Brandenburgische: De Gruyter. https://doi.org/10.1515/pmbz (10/12/2024).

Pólux. Pollucis Onomasticon, E codicibus ab ipso collatis denuo edidit et adnotavit Ericus Bethe. Lipsiae: In aedibus B. G. Teubneri, 2ª ed., 1931.

Prieto Domínguez, Óscar. “Problemas de cronología relativa en dos corpora del patriarca Focio: Epistulae y Amphilochia”. Medioevo Greco 8 (2008): 1-16.

Prieto Domínguez, Óscar. Literary Circles in Byzantine Iconoclasm: Patrons, Politics and Saints. Cambridge: Cambridge University Press, 2020.

Pseudo Macario. Die 50 geistlichen Homilien des Makarios, edited by H. Dörries, E. Klostermann, y M. Krüger. Berlin: De Gruyter, 1964 (Patristische Texte und Studien, 4).

Rivera Díaz, Pedro Emilio. “La influencia de Phil. VA. 1.17 en la composición de pasajes de análisis literario en la Bibliotheca de Focio”. Anales de Filología Clásica 35:2 (2023): 83-100.

Rivera Díaz, Pedro Emilio. “Sentimientos del exilio: análisis a dos cartas (98, 188) de Focio de Constantinopla como muestra de expresión retórica”. Talia Dixit 18 (2023): 17-53.

Romano el Méloda. Hymnes, tome V, Introduction, texte critique, traduction et notes par José Grosdidier de Matons. Paris: Éditions du Cerf, 1981 (Sources chrétiennes, 283).

Salvemini, R. “Aspetti letterari dell’Epistolario di Fozio”. Annali Della Facoltà di Lettere e Filosofia, 40 (1997): 191-208.

Septuaginta, Id est Vetus Testamentum graece iuxta LXX interpretes, edidit Alfred Rahlfs. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1979, 2 vols.

Severiano. Pauluskommentar aus der griechischen Kirche aus Katenenhandschriften gesammelt, ed. K. Staab. Münster: Aschendorff, 1933.

Starowieyski, Marek. “Περικάθαρμα et Περίψημα. Przyczynek do historii egzegezy patrystycznej”. Warszawskie Studia Teologiczne, numer specjalny (2017): 250-269.

Συναγωγὴ λέξεων χρησίμων: texts of the Original Version and of MS. B, Edited by Ian C. Cunningham. Berlin-New York: De Gruyter, 2003 (Sammlung griechischer und lateinischer Grammatiker 10).

Teodoro de Mopuestia. Pauluskommentar aus der griechischen Kirche aus Katenenhandschriften gesammelt, ed. K. Staab. Münster: Aschendorff, 1933.

Teodoro Estudita. Theodori Studitae Epistulae, recensuit Georgios Fatouros, Berlin: De Gruyter, 1992, vol. 2 (Corpus Fontium Historiae Byzantinae. Series Berolinensis, 31).

Torgenson, Jesse W. y Mike Humphreys. “Chronicles, Histories and Letters”, en A Companion to Byzantine Iconoclasm, editado por Mike Humphreys, 191-229. Leiden-Boston: Brill, 2021 (Brill’s Companion to the Christian Tradition, 99).

Valettas, Ioannes N. Φωτίου τοῦ σοφωτάτου καὶ ἁγιωτάτου πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως ἐπιστολαί αἷς δύο τοῦ αὐτοῦ παρήρτηται πονήματα. ἐν Λονδίνῳ: D. Nutt, 1864.

Van Emde Boas, Evert, Rijksbaron, Albert, Huitink, Luuk, y de Bakker Mathieu. The Cambridge Grammar of Classical Greek. Cambridge: Cambridge University Press, 2019.

White Stratoudaki, Despina. “Photios’ Letter to His Brother Tarasios on the Death of His Daughter”. The Greek orthodox theological review 18 (1973): 47-58.

White Stratoudaki, Despina. Patriarch Photios of Constantinople: His Life, Scholarly Contributions, and Correspondence together with a Translation of Fifty-two of His Letters. Massachusetts: Holy Cross Orthodox Press, 1981.

White Stratoudaki, Despina, y Joseph R. Berrigan. The Patriarch and the Prince: the letter of Patriarch Photios of Constantinople to Khan Boris of Bulgaria. Massachusetts: Brookline, 1982.

Wolff, Christopher. Curae Philologicae et Criticae, tomus V. In SS. Apostolorum Jacobi Petri Judae et Joannis Epistolas huisque Apocal., accedunt in calce quaedam ex Photii Amphilochiis adhuc non editis cum interpretatione latina et notis. Basileae: Sumtibus Johannis Christ, 1741.

Wolters, Al. Proverbs: A Commentary based on Paroimiai in Codex Vaticanus, Leiden-Boston: Brill, 2020 (Septuagint Commentary Series, 1522-3755).

Descargas

Publicado

16-12-2025

Cómo citar

Rivera Díaz, P. (2025). Sobre la redención y la burla: análisis de la carta 256 de Focio de Constantinopla. cripta ediaevalia, 18(2), 93–118. https://doi.org/10.48162/rev.35.062

Número

Sección

Artículos